گیاه مورینگا چیست و چطور کشت می‌شود؟

مورینگا (Moringa oleifera )گیاهی سریع الرشد از مناطق گرمسیری و نیمه گرمسیری و بومی ناحیه جنوبی کوه پایه های هیمالیا است. بر اساس پژوهش های انجام شده مورینگا بهبود دهنده 300 حالت بد و ناخوشی در انسان است. گیاهی سریع الرشد با برگهای زیاد است. پودر برگ خشک آن حاوی ویتامین، آنتی اکسیدانت و عناصر غذایی است که با مصرف آن سامانه ایمنی بدن تقویت می‌شود.

مورینگا (Moringa oleifera )گیاهی سریع الرشد از مناطق گرمسیری و نیمه گرمسیری و بومی ناحیه جنوبی کوه پایه های هیمالیا است. این گیاه ارزشمند از خانواده گیاهی گلدار مورینگاسه و تنها جنس در این خانواده گیاهی است. در  این جنس گیاهی Moringa چندین گونه از گیاهان گرمسیری و نیمه گرمسیری از گیاهان علفی تا درختان تنومند گزارش شده است . این گیاه در دیگر کشورهای جهان سازگاری بسیارخوبی شبیه آنچه در منشائ اولیه خود نشان داده، دارد و به عنوان یک گیاه مناسب برای تامین علوفه دام مورد توجه خاص در بسیاری از کشورهای تولید کننده است.پ

 لغت مورینگا برگرفته از لغت تامیلی مورینگی Murungai در هند است. این واژه به معنی چوبی که بر طبل برای ایجاد صدا میزنند، می‌باشد. درخت مورینگا را در کشورهای مختلف به نام درخت زندگی، درخت معجزه، درخت پایا از آن نام می‌برند. به عقیده مردم جزایر هائیتی مورینگا هدیه های" از فکر خداوند به دست انسان " است. بر اساس پژوهش های انجام شده مورینگا بهبود دهنده 300 حالت بد و ناخوشی در انسان است. گیاهی سریع الرشد با برگهای زیاد است. پودر برگ خشک آن حاوی ویتامین، آنتی اکسیدانت و عناصر غذایی است که با مصرف آن سامانه ایمنی بدن تقویت می‌شود.

گیاه شناسی مورینگا

مورینگا گیاهی خزان دار، چند ساله و با سرعت رشد بالا است. ارتفاع این درخت چند ساله به حدود 10 تا 12 متر و قطر تنه آن نزدیک به 45 سانتیمتر میرسد. رنگ پوست تنه سفید خاکستری و پوشیده از کرک است.  ساقه جوان این گیاه سبز متمایل به سفید و گاها ارغوانی رنگ و پرزدار است. گل آن خوشبو، تک جنس، دارای 5 گلبرگ سفید بطول 1 تا 1.5 سانتیمتر و به عرض 2 سانتیمتر است. گلها در خوشه‌ای به طول 10 تا 25 سانتیمتر قرار دارند و در زمان ظهور از درخت آویزان هستند.. شش ماه پس از کشت بذر مورینگا، گلها در گیاه ظاهر میشوند. در مناطق گرمسیر و مرطوب گیاه پیوسته گل می‌دهد، ولی در مناطق خشک یکبار در سال و در بهار گل می دهد. میوه مورینگا به شکل غلاف سه گوش بطول 20 تا 60 سانتیمتر، به رنگ قهوهای تیره و به قطر یک سانتیمتر است.

شرایط اقلیمی مناسب برای کشت مورینگا

 مورینگا ذاتا یک گیاه گرمسیری است. این گیاه در مناطق گرمسیری و نیمه گرمسیری در ارتفاع بین صفر تا 2000 متر از سطح دریا، با 250 تا 3000 میلیمتر بارندگی در سال رویش دارد. مناسبترین شرایط برای رشد مورینگا مناطقی است که حرارت آنجا بین 25 تا 35 درجه سانتیگراد، در ارتفاع زیر 600 متر از سطح دریا با بارندگی بیش از 800 میلیمتر در سال و با واکنش اسیدی – قلیایی خاک  (pH  بین 5 تا 9 باشد.) این گیاه در مناطق خشک نیز رویش مناسبی دارد و حرارت منطقه را تا 48 درجه سانتیگراد متحمل است. این گیاه سرما و یخبندان را تحمل ندارد و در جاهایی که میزان بارندگی آن کمتر از 800 میلیمتر باشد، نیاز به آبیاری دارد. مناطق کشت مورینگا در دنیا این گیاه در کشور هندوستان با 380 کیلو متر مربع سطح زیر کشت طبیعی و با تولید 1.2 میلیون تن میوه بیشترین سطح زیر کشت را به خود اختصاص داده است. به لحاظ استفاده های مختلف از این گیاه تابحال در کشورهای فیلیپین، اندونزی، تایلند، غرب بنگال، تایوان، جزایر هائیتی، کشورهای آفریقایی( نیجریه، غنا و ...( و پاکستان کشت مورینگا در سطح تجاری متداول شده است.

موارد استفاده از گیاه مورینگا

 از بین گیاهان گرمسیری، مورینگا یکی از گیاهان ارزشمندی است که به اشکال مختلف از آن استفاده می‌شود. گرچه این گیاه از زیست بوم هندو ستان و پاکستان است، ولی پس از ارائه نتایج پژوهشی سازگاری آن در آفریقا، از سال 1980 کشت این گیاه به لحاظ ارزش داروئی، غذایی، علوفه‌ای، حشره کشی و ایجاد فضای سیز شهری مورد توجه خاص در بسیاری از کشورهای جهان قرار گرفت و کشت آن با روند رو به رشدی برای استفاده از بخش های مختلف خصوصا برگ و بذر آن توسعه یافت. این گیاه دارای ویتامینهای ,B ,A C ,E در مقادیر بیشتری نسبت به سبزیجات و میوه جات متداول است.

برگ مورینگا مهمترین اندام گیاهی آن است که منبع غنی از ویتامین c، پیش ویتامینA ، بتا کاروتئن، ویتامین K، کلسیم، منگنز و پروتئین می باشد . مورینگا دارای مقدار کلسیم زیادی به شکل اکسالات کلسیم است. از برگ مورینگا در تهیه سوپ استفاده میشود. از برگ آن به شکل سبزی خوردن نیز استفاده می‌شود. غلاف مورینگا حاوی پتاسیم، منگنز و منیزیم است و از غلاف های خرد شده آن بعنوان ادویه و یا به صورت پخته شده استفاده می‌شود. بذر مورینگا دارای پروتئین دیمریک کاتیونی است که میتواند مواد معلق موجود در آب را به خود بگیرد و آب را زلال کند. بذر مورینگا را بو می‌دهند و از آن به شکل آجیل استفاده می‌کنند. از بذر رسیده مورینگا روغن خوراکی تهیه میشود. از تفاله بذر روغن گیری شده برای صاف کردن آب نیز استفاده می‌شود.

مراحل کشت مورینگا

• انتخاب محل مناسب کشت
• آماده سازی خوب زمین
• انتخاب و کشت فنی بذر و یا قلمه
• نگهداری از باغ و انجام مدیریت بهینه برای تولید

خاک مناسب برای کشت مورینگا

کشت در مناطق گرمسیری و یا نیمه گرمسیری، که ارتفاع از سطح دریا بین صفر تا 2000 متر، در خاک لومی -شنی تا شنی – لومی، در واکنش اسیدی -قلیایی بین 5 تا 9، در درجه حرارت بین 25 تا35 درجه سانتیگراد و با مقدار بارندگی بین 250 تا 2000 میلیمتر در سال قابل انجام است. در مناطق که میزان بارندگی کمتر از 800 میلیمتر در سال است نیاز به آبیاری تکمیلی دارد. این گیاه به خاک با زه کش بالا نیاز دارد ونسبت به تجمع آب در ناحیه ریشه بسیار حساس است.

ازدیاد مورینگا

 ازدیاد مورینگا از طریق بذر و قلمه انجام میشود. ازدیاد از طریق بذر متداول ترین روش در کشورهای مختلف است. بذر مورینگا دارای روغن های چرب گیاهی است که پس از برداشت در اثر گذشت زمان واکسید شدن آن بتدریج باعث کاهش قوه نامیه بذر میشود. به طوری که در طول یکسال قوه نامیه آنبذر به کمترین مقدار خود و گاها نزدیک به صفر می‌رسد.

روش کشت بذر مورینگا

 در اولین مرحله بذر مورینگا را با قارچ کش کاربندازیم به مقدار 5 تا 10 گرم در هر کیلو بذر مخلوط کرده و بذر را در آب خیس می نمایند. بر حسب روش کشت مقدار بذر مورد نیاز برای هر هکتار متفاوت است. پس از کشت بذر آبیاری مزرعه انجام می گیرد. یک هفته بعد از آن، آبیاری دوم و سپس به فاصله هر 15 تا 20 روز آبیاری های بعدی بر حسب نیاز انجام می شود.

در روش کشت مستقیم بذر را در عمق 2 سانتیمتری از سطح خاک کشت می شود. در عمق بیشتر قوه نامیه بذر کم شده و تعداد گیاهچه های کمتری رشد میکنند. در هر حفره 1 تا 2 بذر را در عمق 2 سانتیمتری قرار می‌دهند. چنانچه در هر حفره دو بذر کشت شده رویش داشت، زمانی که به ارتفاع 30 سانتیمتری رسیدند، گیاهچه ضعیفتر را طوری خارج می‌نمایند که به ریشه گیاه دیگر لطمه نرسد. استفاده از این گیاهچه های خارج شده، به دلیل صدمه به ریشه اصلی آن توصیه نمیشود. بذر مورینگا 5 تا 12 روز پس از کشت جوانه زده و از خاک خارج می‌شود .

زمانی که گیاه به ارتفاع نزدیک به 60 تا 100 سانتیمتر رسید آن را هرس می‌کنند. برای تولید ساقه های صاف، هرس گیاه باید طوری باشد که درخت پا کوتاه و تاج آن توپی شکل شود بطوریکه برداشت محصول با دست توسط کارگر راحتر انجام گیرد.

مقدار محصول تولیدی در مورینگا

در گیاهانی که با قلمه کشت شده اند، اولین میوه 6 - 8 ماه بعد از کشت قلمه تولید می‌شود. برداشت میوه از هر درخت در سال اول محدود است و در سال دوم 300 غالف در سال سوم 400 تا 500 غالف از هر درخت قابل برداشت است .یک درخت خوب تا 1000 غلاف در سال می دهد . در هند در هر سال در هر هکتار نزدیک به 31 تن غلاف تولید می‌شود .

برآورد عملکرد محصول در مورینگا نزدیک به 6 تن برگ تر در سال در هکتار است. عملکرد محصول در فصل خشک و بارانی متفاوت است برگها در حدود 60 روز پس از کشت بذر قابل برداشت هستند.

منبع

کشت و پرورش مورینگا، سازمان نظام مهندسی کشاورزی و منابع طبیعی جمهوری اسلامی ایران-1400