معرفی سن گندم و راهکارهای مبارزه با سن گندم

گندم یکی از محصولات استراتژیک کشور می باشدکه غذای اصلی مردمان ایران زمین را تشکیل می‌دهد. با افزایش سریع جمعیت، نیاز به تولید بیشتر و با کیفیت بهتر این محصول احساس می‌گردد. سن گندم از آفات زیان بار در مزارع گندم است که باعث کاهش کیفیت دانه های گندم میشود به همین دلیل کنترل جمعیت سن گندم ضروری است.

مشخصات ظاهري سن گندم

 رنگ حشره کامل عموما" زرد تا قهوه اي است. سر حشره به شکل مثلث است و روي آن دو عدد شاخک و سه جفت پا دارد. هر حشره ماده حدود70 تخم در 5 دسته 14 تایی در پشت برگ ها می گذارد. رنگ تخم تازه سبز روشن بوده و پس از 2 تا 3 روز در سطح آن نقطه هاي ریز تیره رنگی ظاهر میشود.

نحوه خسارت آفت سن گندم

حشره کامل سن گندم در دامنه کوه ها و زیر علفها و بوته ها زمستان گذرانی کرده و اول بهار با گرم شدن هوا با گرم شدن هوا به سمت مزارع گندم و جو پرواز میکند که به این عمل ریزش سن مادر گفته میشود که در یک تا سه مرحله اتفاق می افتد. بیشترین ریزش سن همزمان با دوره پنجه زنی بوده و تا خوشه دهی ادامه میابد. تغذیه سن مادر به این صورت است که سن مادر نیش خود را وارد ساقه کرده و سبب ایجاد مناطق نکروز و خشکیدگی در خوشه گندم می‌شود.

سن مادر با ورود به مزرعه و پس از یک تا دو هفته تغذیه از برگ، ساقه و جوانه مرکزي گیاه گندم جفتگیري کرده و تخم هاي خود را پشت برگ هاي گندم می‌گذارد.پس از تفریخ تخم ها پوره ها خارج می شوند. رنگ پوره هاي سن اول سیاه می‌باشد. پوره هاي سن اول خیلی کوچک بوده و در قسمت پایین بوته هاي گندم و پشت برگ ها در سایه زندگی می‌کنند. پوره هاي سن اول بدون حرکت و تغذیه می‌مانند و پس از این مرحله دوره تغذیه و رشد شروع می‌شود. بنابر این بیشترین خسارت حمله سن از مرحله دوم پورگی به بعد بوده که این مرحله خسارت، همزمان با شیري و یا خمیري شدن دانه هاي گندم می باشد. رشد و تکامل پوره ها همزمان با رشد گندم بوده و پس ازبرداشت محصول، تغذیه سن ها نیز به پایان می‌رسد و در اواخر خرداد و اوایل تیرماه حشرات به اماکن کوهستانی خود پرواز می‌کنند. بنابراین سن گندم فقط یک نسل در سال دارد.

روش هاي کنترل آفت سن

 به منظور کنترل آفت سن گندم تلفیقی از روش های مختلف انجام می‌شود

1. کنترل زراعی

شخم مزارع رها شده پس از ریزش سن مادر:  مناسب ترین زمان شخم موقعی است که پوره ها از تخم خارج شده اند و هنوز به سن کامل نسل جدید تبدیل نشده اند.

• رعایت تناوب زراعی با محصولاتی مانند نخود و عدس
•  به زراعی در کشت غلات که باعث می‌شود گیاه بهترین رشد و نمو را داشته و در نتیجه زودتر برداشت گردد.

1. کنترل با دشمنان طبیعی

 سن گندم هم مانند سایر آفات داراي دشمنان طبیعی است که به صورت حشرات مفید بوده و سن گندم را کنترل می کنند که شامل:

مگس فازیا:از مگس خانگی کمی بزرگتر است. این مگس در پشت سن مادر تخم ریزي کرده و تخم ها پس از تبدیل به لارو وارد بدن سن شده و از سن تغذیه کرده و باعث از بین رفتن سن می‌شوند. در این حالت به آن سن پارازیته گویند.

 زنبورهاي انگل تخم سن: این زنبور با تخم ریزي در داخل تخم سن باعث فاسد شدن آنها می‌گردد. در حالی که رنگ پوسته تخم ها سفید و سالم است، داخل تخم ها سیاه رنگ می‌شود. تخم هایی که زنبور در آنها تخم ریزي می‌کند را تخم پارازیته گویند. این زنبورها را در شرایط آزمایشگاه پرورش داده و در اوایل بهار همزمان با تخمریزي سن گندم در مزرعه رها می‌کنند.

1. مبارزه شیمایی با سن گندم

 به منظور انجام مبارزه شیمیایی باید تعداد سن ها در سطح مزرعه از طریق نمونه گیري مشخص گردد، این کار به روش زیر انجام می‌گیرد: نمونه برداري در مرحله سن مادر با استفاده کادر 1*1 یا 0.5*0.5 متر حداقل 10 کادر به صورت ضربدر در قطر مزرعه انجام گیرد.

نمونه گیري پوره بیشتر بوسیله تور با قطر داخلی 35 سانتیمتر و دسته حدود 90 سانتیمتر انجام می‌گیرد. تور در مزرعه به صورت ضربدر در دو قطر مزرعه 50 بار انجام می‌گیرد به طوري که فاصله هر بار تور زدن حدود 10 قدم باشد. هر 5 تور معادل یک متر مربع است. در این حالت در صورتی که بیش از 50 درصد پوره هاي جمع اوري شده پوره سن دوم و سوم باشد نشان دهنده زمان مبارزه است. با توجه به نمونه گیري مطابق دستور العمل زیر باید مبارزه شیمیایی را انجام داد:

نوع سم برای کنترل آفت سن گندم و میزان مصرف آن

 در هکتار دسیس 300 سی سی در هکتار

فنیتریتیون یک تا دو لیتر در هکتار

منبع

آرزو سامی-سن گندم-مدیریت جهاد کشاورزي شهرستان شهرضا-1398