مراحل کشت چغندر قند صفر تا صد

ايران يكي از شش كشور جهان محـسوب مـي‌شـود كـه به لحـاظ تنـوع اقليمـي و عرض جغرافيايي، شـرايط رشـد و توليد شكر از هر دو محصول چغندرقند و نيشكر را داراست. شـرايط اقليمي ايران به نحوي است كه مي‌تـوان چغندرقنـد را بـه دو صورت بهاره (كاشت در بهار و برداشـت در پـاييز ) و پـاييزه (كاشت در پاييز و برداشت در بهار ) كـشت كـرد. از جملـه روشهـاي پايـدار جهت افـزايش توليـد شـكر چغندري، افزايش سطح زيركشت چغندرقند پاييزه است.

تعريف كشت پاييزه چغندرقند

 چغندرقند در جهان به دو صورت بهاره و يا پاييزه كـشت مي‌شود. در ايران، بـا توجـه بـه شـرايط آب و هـو ايي منـاطق مختلف، كشت چغندرقند بهاره معمولاً از اوايل اسفند شروع و تا پايان ارديبهشت ادامه مي يابد. زمان برداشـت چغندرقنـد بهاره اواخر شهريور تا پايان آذر است. در حـالي كـه كاشـت چغندرقند پـاييزه در پـاييز (اواخـر شـهريور تـا اوايـل آذر ) و برداشت آن در بهار انجام مي‌شود. دوره برداشـت چغندرقنـد پــاييزه در ايران، كوتاه تـر از چغندرقنـد بهـاره و از اواخر فروردين شروع و تا اواخر خرداد ادامه مييابد. در مناطقي نظير استان خوزستان كه چغندرقند به صـورت پاييزه كشت مي شود، در هنگام كاشت، دمـاي هـوا و خـاك بالاست، به طوريكه ميانگين دماي حداكثر و حداقل در مهر به ترتيب 37 و 18 درجه سانتيگراد است.

مزاياي كشت پاييزه چغندرقند

عوامل اصـلي محدودكنندة عملكـرد ريـشه و قنـد در چغندرقند عبارتند از طول دورة رشد رويشي و توانـايي گيـاه در دريافت انرژي تشعشعي خورشـيد كـه بـه شـاخص سـطح برگ بستگي دارد. چغندرقند اساساً بـه عنـوان يـك محـصول بهاره كشت مي‌شود (يعنـي در بهـار كـشت و قبـل از شـروع سرماي زمستان برداشت ميشود). ظهـور سـريع و يكنواخـت گياهچه‌ها در اوايل فصل بهار عامل تعيين كننده‌اي در شـروع توسعة برگ به عنوان عامل مهم تأثيرگذار بر عملكـرد نهـايي است. بااينحال، به دليل دماهاي پايين در اين موعد از سـال، برگ به آهستگي توسعه مي‌يابد و پوشش سايه انداز مطلـوب مورد نياز براي دريافت تشعشع تنهـا تـا مـاه خـرداد اسـت كـه حاصل مي‌شود و درنتيجـه بوتـه هـا نمي‌تواننـد از حـدود 40 درصد تشعشع ساليانة كل بهر هبرداري كنند.

در چنين شرايطي، استفاده از محـصولات پـاييزه بـه جـاي بهاره جذاب است زيرا شرايطي ايجاد مي‌كند كه مي‌تـوان از اتلاف انرژي اجتناب كرد. گياهاني كه به عنـوان محـصولات پاييزه كشت مي‌شوند (مانند كلزاي روغنـي و غـلات پـاييزه‌) در پاييز كشت و در سال بعد برداشت مي‌شـوند. محـصولات پاييزه پيش از ورود بـه دورة زمـستان، شـاخص سـطح بـرگ قابل توجهي توسعه داده اند كه باعث مي‌شود دريافت تشعـشع خورشيدي در بهار سال بعد بـسيار سـاده شـود. درنتيجـه و بـا وجود آن كه غلات و كلزاي پاييزه زودتر از رقـم هـاي بهـاره ميرسند، اما تيپ‌هاي پاييزه نوعاً 20 تـا 30 درصـد عملكـرد بيشتري نسبت بـه تيـپ هـاي بهـاره دارنـد.

وزن خـشك بـرگ چغندرقنـد پـاييزه در مـاههـاي آذر و خـرداد ( بــه ترتيــب 1-2 و 4-10 تــن در هكتــار) بــسيار بيــشتر از چغنــدرهاي بهــاره در خــرداد (2-4 تــن در هكتــار ) بــود. درنتيجه، چغندرهاي پاييزه در طول فاز اولية دورة رشد خـود تشعشع بيشتري دريافت ميكنند. در ايران، مهم ترين عـاملي كـه مي‌تـوان آن را بـه عنـوان شاخصي بارز براي اولويت و برتري كشت پـاييزه چغندرقنـد نسبت به كشت بهاره معرفي كـرد، اسـتفاده بهينـه از نـزولات آسماني در طول دوره رشد و كارآيي بيشتر مـصرف آب در زراعت چغندرقند پاييزه است. اين موضوع هنگـامي اهميـت بيشتري مي‌يابد كه در ايران آب عامـل اصـلي محدودكننـده كشاورزي قلمداد مي‌شــود. بـه جـز موارد خـاص كــه بارندگيهـاي بهـاره بـه جوانـه زدن و اسـتقرار گيـاه كمك مي‌كنـد، مراحل اصـلي رشـد چغندرقنـد بهـاره در تابـستان صورت ميگيرد و گياه تقريباً در تمـام دوره رشـد خـود از مرحله جوانه زني تـا برداشـت نيازمنـد آبيـاري اسـت .

ساقه دهی بی موقع(بولتینگ)

با وجود مزاياي متعدد كـشت پـاييزه، چغنـدرهاي پـاييزه تغييراتي در عملكرد ريشه نشان مي‌دهند كـه دليـل آن گـذار بوته‌ها از رشد رويشي به زايشي است كه در بهار در پي قـرار گـرفتن بوتـه‌هـا در معـرض دماهـاي سـرد زمـستان افـزايش مي‌يابد. درنتيجه، تنهـا راه توسـعة كـشت پـاييزه چغندرقنـد ـ به ويژه در مناطقي با عـرض جغرافيـايي بـالاتر دسترسـي بـه رقم‌هايي با مقاومت بالا به بولتينگ يا بدون بولتينـگ خواهـد بود.

كــشت پــاييزه چغندرقنــد در بــسياري از مناطق با خطر ساقه روي و گل دهي مواجه است و اين پديده تحــت تــأثير عوامــل ژنتيكــي، محيطــي و فيزيولــوژيكي قرار دارد؛ توسعه كشت پاييزه در بعضي منـاطق كـه زمـستان طولاني تري دارند، مستلزم كاشت رقم هـاي كـاملاً مقـاوم بـه بولتينگ است. البته مـيتوان از طريـق تنظيم دو عامل تـاريخ كاشـت و انتخـاب رقـم مقـاوم و حتـي توليـد بـذر در منـاطق معتـدل تـا حـدودي مـانع از بـه سـاقه رفـتن بوتـه ها شد. ساقه  روي (بولتينگ) در چغندرقند چغندرقنـد (Beta vulgaris L ) معمـولاً بـه صـورت دوساله رفتار مي‌كند. اين گياه در سال اول، حالت رزتي از برگ هـا و ريـشه توليـد و بعـد از زمـستان گـذراني، بـا تغييـر در نحـوه توزيع مادة خشك در سال دوم رشـد ، در مـاه ارديبهـشت يـا خرداد، سـاقه پديـدار و سـپس گيـاه گـل مي‌دهـد. در اكثـر سالها، تمام بوته هايي كه زمستان را پـشت سـر گذاشـته انـد، ممكن اسـت گـل بدهنـد هرچنـد در برخـي سـال هـا، برخـي بوته‌ها گل نمي‌دهند. همچنـين در برخـي سـال هـا، بعـضي از بوته‌ها طي سال اول رشد (توليد چغندر ريشه اي) وارد مرحله بـذردهي مـي‌شـوند و رفتـاري مـشابه گياهـان دوسـاله نـشان نمي‌دهنـد. ايـن گياهان، بـولتر (Bolter) ناميده مـيشـوند. بولترها از اوايل تير تا زمان برداشت گيـاه در مـاه مهـر ظـاهر مي‌شوند. يكي از عوامل مهم محدودكننده كـشت چغندرقنـد پاييزه، دماي پايين و طـولاني در طـول فـصل زمـستان است. چنانچه مزارع چغندرقند به مـدت طـولاني در معـرض دمـاي بهاره شـدن (6-8 درجـه سـانتي گـراد ) يـا كمتـر قـرار داشـته باشـند، پــس از ســپري شــدن دوره ســرما، پديــده بولتينــگ (ساقهروي) و گلـدهي را در سـال اول تجربـه خواهنـد كـرد. درصد بولتينگ در رقم هاي مختلف متفاوت است.

موجب كاهش عملكرد محصول از طريق كاهش وزن ريـشه و عيار قند و همچنين سخت و فيبري شدن ريشه هـا مي‌شـود . گياهان به ساقه رفتـه، مـشكلاتي را در ماشـين آلات برداشـت محـصول در مزرعـه و ماشـينهـاي آسـياب و تهيـه خـلال از ريـشه‌هـاي فيبـري در كارخانـه قنـد (از طريـق كُنـد كـردن تيغه‌هاي برداشت و خـلال گيـري ) فـراهم مي‌كننـد كـه ايـن موضوع موجب تعويض مكـرر تيغـه هـاي ماشـين برداشـت و دستگاه خلال گيري ميشود.

مي‌تـوان چهـار مرحلـه مختلـف بـراي رشد سال اول چغندرقند مشخص كرد. ايـن مراحـل عبارتنـد از: (1) از كاشت (اولين آبياري) تا جوانه زني 50 درصد بذور (2) از جوانه زني تا حدود چهار تا شش برگ حقيقي (3) از حدود چهار تا شش برگ حقيقي تـا پوشـش كامـل (حدود 16 برگي) (4) از پوشش كامل تا رسيدگي تكنولوژيك و برداشت

حداقل دما براي جوانه زدن بذر، 3 درجه سانتي گراد و بهترين دما براي اين مرحله بين 15-20 درجـه سـانتي گـراد است. مدت زمان جوانه زني با توجه به زمان كاشت در منطقه خوزستان، بين 4-7 روز و در ساير مناطق كشور با توجه  به كـاهش دمـا در زمـان كاشـت بـين 6-10 روز اسـت. طـول دوره جوانه زني دركاشت هاي زود (اوايـل مهـر )، كمتـر و از آبان به بعد، افزايش مييابد.

خاک مناسب برای کشت چغندر قند در مزارع

اگرچه چغندرقنـد در گـروه گياهـان زراعـي متحمـل بـه شوري قـرار دارد امـا از مرحلـه جوانـه زني تـا اسـتقرار بوتـه (حدود 4-6 برگ حقيقي ) به شوري حـساس اسـت. بـه طـور كلي، در صورت يكه هدايت الكتريكـي (EC) خـاك و آب به ترتيب بيش از 7 و 4/7 دسي زيمنس بر متر باشد، عملكـرد چغندرقنــد كــاهش مي‌يابـد. هدايتهاي الكتريكي 9/5 و 5/8 دسي زيمنس بـر متـر بـه ترتيـب بـراي خاك و آب مي‌تواند باعـث كـاهش 10 درصـد ي عملكـرد چغندرقند شـود. بهترين بافـت خـاك بـراي رشـد آن، بافت متوسط (لومي) است. در اين نـوع خـاك ، درصـد رس بين 20-35 درصد م تفـاوت اسـت. چنانچـه درصـد رس بيش از 35 و يا كمتر از 20 درصد باشد، ممكن اسـت باعـث تشكيل سله شود.

جهت تأمين رطوبت مورد نياز براي عمليات خـاك ورزي و به منظـور سـهولت اجـراي شـخم عميـق و سـاير عمليـات و همچنين سبز شدن بـذر علـف هـاي هـرز موجـود در خـاك ميتوان اقدام به آبياري مزرعـه كـرد (عمليـات ماخـار ). ايـن آبياري بايستي طوري انجام شود كه تمام سطح مزرعه به طور يكنواخت مرطـوب شـود. عـلاوه بـر ايـن بـا انجـام آبيـاري، مقداري رطوبت در اعماق پـايين تـر از 30 سـانتي متـر خـاك ذخيره مي‌شـو د كـه بخـشي از نيـاز چغندرقنـد بـه آب را در مراحل اوليه رشد تأمين خواهد كرد. عمليــات تهيه زمين معمولاً در اواخر شهريور انجام ميشود. به دليل بالا بودن دماي هوا در اين زمـان و بـه منظـور جلـوگيري از خـشك شـدن سـريع خـاك و فـرآهم آوردن زمان بيشتر براي عمليات تهيه زمين و نيز شخم آسان تر، پـس از گاورو شدن زمين، زدن يكبار ديسك توصيه ميشود.

 شخم با استفاده از گاوآهن برگرداندار در زمـاني انجـام ميشود كـه رطوبـت خـاك در حـد گـاورو باشـد تـا ضـمن جلوگيري از ايجاد كلوخه، فشار كمتري به تراكتور وارد شده و از فشرده شدن لايـه هـاي تحـت الارض خـاك جلـوگيري بعـد از شـخم، جهـت خُـرد كـردن كلوخه‌هاي باقيمانـده ميتـوان اقـدام بـه زدن يـك تـا سـه بـار ديسك كرد. پس از ديـسك، از دسـتگاه لـولر بـراي تـسطيح تكميلـي خاك بايد استفاده شود.

تاريخ كاشت چغندر قند

معايب كاشت زودهنگام، احتمـال خـسارت آفـات بـرگخـوار و طوقـه خوار بيـشتر خواهد شـد كـه نتيجـه آن ، مـصرف سـموم بيـشتر و افـزايش هزينه‌ها و آلودگي محيط زيست است. به دلیل گرم بودن هوا ـ به ويژه در استان خوزستان ـ سـبز شدن بذر و استقرار بوته ها در مزرعه ممكن اسـت بـا مـشكل مواجـه شـود ضـمن اينكـه مـصرف آب در مزرعـه در ايـن شرايط افزايش قابل ملاحظه‌اي خواهد يافت. با افزايش احتمال وقوع سـاقه روي در مزرعـه، عملكـرد كمي و كيفي چغندرقند كاهش خواهد يافت. معايب كشت ديرهنگام: بروز سرماي زودهنگام با افزايش طول مدت جوانه زنـي شرايط را براي شيوع بيماري ها مساعد كرده و استقرار بوته ها را كاهش ميدهد.

به دليـل امكـان وقـوع بارنـدگي، انجـام عمليات داشـت شـامل وجـين، تنـك، كـاربرد كولتيواتـور و مـصرف كـود سرك با مشكل مواجه مي‌شـود. بنـابراين، رشـد بوتـه‌هـا در سطح مزرعه در ادامه فصل رشد مطلوب نخواهد بود. تأخير در زمان برداشت افـزايش مـصرف آب در اواخـر بهار و اوايـل تابـستان را بـه دنبـال داشـته و امكـان پوسـيدگي ريشه در نتيجـه مـصادف شـدن برداشـت بـا گرمـا نيـز بيـشتر خواهد شد.

مراحل کشت بذر چغندر قند

ميزان مصرف بذر در بذركارهاي پنوماتيـك كمتـر از بــذركارهاي مكــانيكي و فاصله بذر از يكديگر، منظم تر است. بنابراين، توصيه مـي شـود كـه بـراي كاشـت از بذركارهاي پنوماتيـك اسـتفاده شـود. انتخـاب سرعت مناسب در حين كاشت، سبب مي‌شود كه بذر به نحـو بهتري در خاك قرار گيرد. عمق كاشت بـذر را بـا توجـه بـه اندازه بذر چغندرقنـد بايـستي بـين 1.5 تا 2 سـانتي متـر در نظـر گرفته شود و از كاشت عميق بذر ـ به ويژه در خاكهايي كه قدري حالت پودري يا رس و يا سـيلت بـالايي دارنـد ـ بايـد به طور جدي خود داري كرد. عمليات تهيه زمين تأثير زيـادي بر كيفيت كاشت دارد با توجه به اهميت جوانه زني و استقرار يكنواخت بوته ها در مزرعه، بايستي بـذرها در عمـق يكـساني قرار گيرند. مقدار بذر مصرفي در واحد سـطح، بـستگي بـه نـوع بـذر دارد. مقدار بذر منـوژرم، سـه يونيـت در هكتـار (هـر يونيـت حاوي صد هزار بذر است ) و بذر پلي ژرم، 10-12 كيلـوگرم در هكتار در نظر گرفته ميشود.

آبياري چغندرقند در زراعت پاييزه

چغندرقند، آبياري‌ها را مي‌تـوان بـه دو دوره كاملاً مجزا تقسيم كرد: (1) آبياريهاي پاييزه (2) آبياريهاي بهاره

 آبياري‌هاي پاييزه آبياري‌هاي پاييزه كه به منظور جوانه زني بـذر، سـبز شـدن گياهچه‌ها و توسعه سايه انداز انجام می‌گيرد، بلافاصله پس ازكاشت شروع و تا آغاز بارندگي ها (با توجه به شـرايط آب و هوايي مناطق مختلف كشت پاييزه چغندرقند) ادامه مي‌يابـد. آبياري اول بايستي به نحوي صورت گيرد كه پشته‌ها به طـور يكنواخت خيس شوند. اين عمل باعـث جـذب آب توسط بذر و يكنواختي سبز شدن آن ها می‌شـود. مـدت زمـان آبيـاري اول در روش آبيـاري نـشتي تـابعي از طـول و شيب مزرعه و بافـت خـاك اسـت و بـه محـض خـيس شـدن پشته‌ها بايستي آبياري قطع شود. در روش آبياري بـاراني نيـز بايستي رطوبت كافي جهت سبز شدن مناسب بـذر در خـاك وجود داشته باشـد. در واقـع بخـش قابـل تـوجهي ازكـل آب آبياري در اين مرحله مصرف مي‌شود.

آبياري دوم به منظور ايجاد امكان استقرار مناسب بوتـه در مزرعه و با درنظر گرفتن مقدار تبخير بايستي به گونه‌اي تنظيم شـود كـه قبـل از خـشك شـدن كامـل خـاك، انجـام شـود. معمولاً 5-7 روز پس از آبياري اول، آبياري دوم بايـد انجـام شـود. مقـدار آب مـصرفي در ايـن نوبـت آبيـاري نـسبت بـه آب اول كمتراست. ادامه آبياري در فـصل پـا ييز بـستگي به زمان شروع بارندگيها دارد و در منطقـه خوزسـتان بـسته بـه زمان كشت تعداد آبياري‎هاي پـاييزه بـه 3-6 نوبـت آبياري ميرسد.

آبياري‌هاي بهاره مجموعه آبيـاري هاي بهـاره، بـا توجـه بـه شـرايط آب و هوايي هر منطقه مي‌تواند از اواسط اسفند به بعد شـروع و تـا زمان برداشت ادامه يابد. در برخي از منـاطق بـه علـت وقـوع بارندگيهاي مناسب، ممكن است زراعت چغندرقند تا زمان برداشت نيازي به آبياري نداشته باشد. با اين وجود، تـا زمـان برداشت ممكن است به چند نوبت آبياري نيـاز داشـته باشـد. بهعبارت ديگر، در كشت پاييزه به دليل كاهش تبخير و تعرق در فصل پاييز و زمستان و همچنين وقوع بارنـدگي طـي ايـن فصلها، تعداد آبياري تابع وضعيت بارندگي در هـر منطقـه و شرايط سـال خواهـد بـود. از ايـنرو، تعـداد دفعـات آبيـاري ميتواند در مناطق و سالهاي مختلف متفاوت باشد.