جزوه آموزشی پرورش کرم و تولید ابریشم

ابــریشـــم به عنوان ماده اولیه در تولید محصولاتی مانند فرش، پارچه، پیراهن، شال گردن، آویزهای دیواری و تزئینات داخلی منزل ... استفاده می‌شود. علاوه برآن درساخت چتر نجات، تودوزی لاستیک، رگهای مصنوعی، نخ جراحی، مواد عایق الکتریکی و... نیز مصرف می‌گردد. لازم به توضیح است می‌توان از فضولات پرورش کرم ابریشم به عنوان کود آلی درجهت بهبود وضعیت فیزیکی و حاصلخیزی خاک نیز استفاده کرد. درپرورش کرم ابریشم چهار مرحله مشخص و متمایز وجود دارد: تفریخ تخم نوغان، پرورش لارو ابریشم، تنیدن پیله و برداشت پیله.

تاریخچه یافتن کرم ابریشم

 گونه اهلی کرم ابریشم که پرورش آن متداول است، به‌طور اتفاقی حدود ۴۶۰۰ سال پیش با پیدا کردن پیله‌ای از روی درخت توت و تنیدن تارهای آن دور انگشت ملکه چین کشف شد اما امروزه با گسترش پرورش پیله ابریشم این محصول به‌صورت صنعتی پرورش می‌یابد و از یک جعبه تخم نوغان که ۲۰۰۰۰ عدد است، حدود ۲۰ تا ۳۰ کیلو پیله به دست می‌آید که تا ۴۰ کیلوگرم قابل افزایش است.

نوغانداری و تولیدات آن کرم ابریشم توت ( bombyx mori ) حشره ای است با دگردیسی (استحاله) کامل و دارای چهار مرحله زندگی تخم، لارو، شفیره و پروانه بوده که تنها درمرحله دوم یــــا لاروی ازبرگ توت تغذیه کرده ودرپایان این مرحله که عموما“ 25 تا 30 روز بطول می انجامد با تنیدن تـار، تولید پیله ابریشمی میکند. دوره لاروی کرم ابریشم دارای پنج مرحله تغذیه است که به هر مرحله آن یک " سن " میگویند. سنین 1، 2 و 3، کرم جوان و سنین 4 و 5 کرم بالغ نامیده میشود. کرم در فاصله هر دو سن دارای یک مرحله پوست اندازی است که به آن خواب کرم گفته میشود. کرم ابریشم را میتوان از نظر نسل به تک نسله، دونسله و چند نسله، از نظر خواب به سه خوابه و چهارخوابه، ازنظر مبداء جغرافیائی به نژادهای ژاپنی، چینی، اروپائی و ... دسته بندی کرد.

 عموما“ غالب تخم نوغان هایی که امروزه دردنیا مصرف می ‌شوند منشاء چینی و ژاپنی داشته و حاصل هیبریداسیون یا آمیخته گری ازاین دو نژاد می باشند. اگرچه برخی دیگر از گونه های کرم ابریشم نیز تولید تارهای ابریشمی می‌کنند که به ابریشم موگا، ابریشم تازار، ابریشم اری و... معروفعند اما ابریشم حاصل از کرم ابریشم توت از حیث کمیت و کیفیت بر آنها دارای برتری های بسیار است و از این رو به طور غالب در دنیا به تولید آن مبادرت میگردد. تولید اصلی فرآیند نوغانداری، پیله ابریشمی است که از آن الیاف ابریشمی استحصال می‌گردد. از میان تمامی تارهای منسوجات، ابریشم به دلیل ویژگی های خاص خود ازجمله سبکی، نرمی، مقاومت درنــوسانات گرمایی، رنگ پذیری، جاذب الرطوبه بودن، عایق پذیری الکتریکی و به طورکلی لطافت، ظرافت و دوام، جایگاه ویژه و ممتازی را به خود اختصاص داده است و به همین سبب، در دنیای منسوجات، ابریشم را ملکه منسوجات می نامند.

نوغانداری چیست؟

 اگرچه از زمان آغاز پرورش کرم ابریشم اطلاع کاملا" دقیقی دردست نیست و در مورد پیدایش ابریشم روایت های گوناگونی ازجمله یافتن تارهای آن توسط شاهزاده چینی درهنگام تفرج وجود دارد اما اسناد ومدارک قدیمی، منابع ابریشم را به حدود 2650 سال پیش از میلاد مسیح درزمان پادشاهی امپراطور چو درچین باستان متعلق می‌دانند. به عقیده بسیاری از مورخین، چین موطن اصلی و مهد نوغانداری بوده و اولین کشوری بود که با استفاده از برگ توت به پرورش کرم ابریشم و تولید پیله مبادرت ورزیده است. این کشور از دیرباز قطب این حرفه شناخته شده وازاین رو بود که یونانی ها و رومی ها این کشور را سرس یعنی کشور ابریشم می نامیدند. طی قرون متمادی ابریشم درچین باستان از اهمیت ویژه ای برخورداربوده و تا سالها تولید و مصرف آن به خاندان امپرطور، اشراف زادگان و اعیان محدود می‌گردید و برای آنان افتخاری بزرگ محسوب می شد، حتی انتشار فنون پرورش کرم ابریشم در پاره ای از موارد عقوبت سنگینی به همرا ه داشت.

باید اذعان داشت ابریشم از طریق دریا نیز انتقال می‌یافته است که ازجمله مبادی ورودی آن می توان به خلیج فارس و سواحل دریای عمان اشاره داشت. عده ای از مورخین نظیر پاریزه بر این باورند موطن اصلی پرورش کرم ابریشم ایران بوده است و برخی دیگراز آنان این کشور را از جمله مناطقی می‌دانند که همزمان با چین به پرورش کرم ابریشــم، تولید و تجارت ابریشم مبادرت می ورزیده است و بعضی دیگر آغاز این حرفه را به دوره های بعدی مربوط می‌دانند، آنچه مسلم است این فعالیت در ایران از سابقه و قدمت نسبتا ً طولانی برخودار است. این ادعا زمانی باور بیشتری به خود می‌گیرد که در بسیاری از آثار قدیمی و بویژه دست نوشته ها همواره نشانه ها و ردپایی مبنی بر وجود ابریشم در این سرزمین کهن دیده می شود. سوابق علمی و فنی این فعالیت به خصوص اقداماتی که بمنظور بهبود کمی و کیفی آن صورت پذیرفته است، با دستیابی به نژادهای اختصاصی کرم ابریشم ایران نظیر نژادهای هراتی، خراسانی، بغدادی و سایر نژادهای محلی، همگام با سوابق تولیدی آن از قدمت تاریخی برخودار بوده و مبین توجه خاص ایرانیان به این حرفه می‌باشد.

 ایران نیز در زمره کشورهای تولید کننده ابریشم واقع در مسیر جاده معروف ابریشم قرارداشت و بسیاری ازشهرهای مهم آن توسط این جاده با هم مرتبط می‌شد. این جاده که دردوران رونق خود اثرات مشخص کننده ای در صنعت ابریشم به جای گذاشته و سوابق تجاری و فرهنگی گذشته دوکشور بزرگ چین و ایران را بهم مرتبط می‌ساخت، خود دلیل دیگری بر سابقه درخشان تولید و تبدیل ابریشم واهمیت آن درایران قدیم است. مردم ایران با داشتن امکانات وسیع و فراوان پرورش کرم ابریشم بویژه قابلیت های اقلیمی همیشه این موقعیت را داشته اند که بتوانند درفصول معینی از سال به کار تولید پیله و ابریشم بپردازند، آثار بجای مانده گواه این حقیقت است که در بسیاری از مناطق کشور در دوره های گوناگون این فعالیت انجام شده است.

عوامل محیطی مهم در پرورش کرم ابریشم

تهویه:

 تخم نوغان، خصوصا در مراحل انتهایی دوره تفریخ، مقاومت کمتری در برابر افزایش دی اکسید کربن محیط نشان می دهد، بنابر این لازم است هوای تازه به طور مداوم بخصوص مراحل پایانی تفریخ در اختیار آنها قرار گیرد.

نور:

 نور در مراحل اولیه تفریخ تا مرحله لکه چشمی (قبل از مرحله آبی شدن) موجب تسریع رشد و نمو جنین خواهد شد اما همزمان با آبی شدن (روشن شدن) تخمها، تاریکی کامل باعث همزمانی رشد لاروها و خروج یکنواخت آنها می شود. به همین دلیل لازم است در تمامی دوران تفریخ روزانه به مدت 16 ساعت از روشنایی کامل و 8 ساعت تاریکی استفاده گردد. برای تولید روشنایی می توان از لامپهای فلورسنت (مهتابی) استفاده نمود. لازم است از روز دوازدهم شروع تفریخ، تخمها مرتباً مورد بازدید قرار گرفته و زمانی که مشاهده شد رنگ آنها از تیره به روشن تغییر یافته است، روشنایی داخل اتاق را قطع کرده و تا زمان خروج کامل کرمها در تاریکی مطلق نگه داشته شوند. حتی در زمانی که برای کنترل حرارت و رطوبت به داخل اتاق تردد می‌گردد از چراغ قوه ای که شیشه آن به رنگ قرمز است استفاده می شود.

رطوبت:

 رطوبت نیز یکی از عوامل موثر در عملیات تفریخ و تولید لارو قوی بوده و لازم است رطوبت اتاق تفریخ بین 75 تا 85 درصد (در روزهای ابتدایی 75 تا 80 و در روزهای پایانی 80 تا 85 درصد) باشد. میزان رطوبت کمتر موجب می شود تخمها به راحتی آب خود را از دست داده و تعداد تخمهای مرده افزایش یابد. از طرف دیگر افزایش بیش از حد رطوبت ( بیش از 90 درصد) باعث تولید لاروهای ضعیف می‌گردد. بهتر است به منظور کنترل صحیح حرارت و رطوبت از تعدادی حرارت سنج و رطوبت سنج در داخل اتاق تفریخ استفاده شود. شروع پرورش کرم ابریشم پس از پایان یافتن عملیات تفریخ و خروج کرمها از تخم، تخم نوغان های تازه تفریخ شده به محل پرورش منتقل شده و لازم است موارد ذیل به عنوان مرحله شروع پرورش انجام گردد.

یک روز قبل از شروع پرورش، محل پرورش را کاملا آماده نموده و شرایط محیطی لازم از نظر دما رطوبت ونیز امکانات لازم مهیا می شود. جعبه های تفریخ اعم از جعبه های طراحی شده و یا جعبه های شیرینی که برای تفریخ مورد استفاده قرار گرفته اند را پس از بیرون آمدن لاروها، به اتاق پرورش منتقل نموده و به آرامی روی بسترهای پرورشی قرار میدهیم و سپس پوشش روی جعبه ها را برمی داریم. قبل از تغذیه با مواد ضدعفونی کننده ای مثل مخلوط 5 درصد پودر فرمالدئید و 95 درصد پودر آهک مرده و یا به وسیله پودر آهک مرده، سطح بدن لاروها، با استفاده از پارچه های توری نازک به طور یکنواخت ضدعفونی می گردند. به منظور انجام عملیات برگدهی لازم است برگها را خرد کرده و به طور یکنواخت در اختیار لاروها گذاشته شود. پس از برگدهی جهت حفظ رطوبت و جلوگیری از خشک شدن برگها بهتر است بستر پرورش با کاغذهای پارافینی (مومی) پوشانده شود. حدود 2 ساعت پس از برگ دهی و زمانی که اطمینان حاصل شد که کرمهای تفریخ شده به برگ چسبیده اند برگها همراه با کرمها از داخل جعبه تفریخ به روی بستر پرورش منتقل می‌شوند. باید دقت کرد که هنگام انتقال صدمه ای به کرمها وارد نیاید. مساحت مطلوبی با توجه به میزان و تراکم لاروها در سینی پرورش در نظر گرفته می شود، باید توجه داشت که در این سطح تمامی کرمها به طور یکنواخت قرار گرفته و از تراکم کرم در یک نقطه جلوگیری به عمل می‌آید. باید توجه داشت که جثه کرم ابریشم در سنین جوانی به خصوص سن اول و دوم و اوایل سن سوم بسیار ظریف و آسیب پذیر است و برای جابجایی آن نباید از دست استفاده کرد و برای این کار لازم است تعدادی پر مرغ تمیز در اختیار داشته باشیم تا بوسیله آن جابجایی لاروها صورت پذیرد. به کلیه عملیات اشاره شده مرحله شروع پرورش گفته می شود. پس از آن پرورش کرم جوان و کرم بالغ انجام می شود.

پرورش کرم جوان

سه سن اول لاروی در دوره زندگی کرم ابریشم، کرم جوان نامیده می‌شود. کیفیت پرورش کرم جوان به میزان قابل توجه ای در موفقیت پرورش کرم بالغ و بالطبع در کمیت و کیفیت پیله های تولیدی موثر است. باید کوشید با توجه به رشد سریع لارو و حساسیت آن به شرایط مطلوب محیطی، مناسب ترین شرایط حرارتی، رطوبتی، تغذیه ای و بهداشتی برای آن فراهم گردد (به جدول الگویی پرورش کرم جوان مراجعه شود). بنابراین لازم است اتاق پرورش کرم جوان از نظر حرارت، رطوبت، تهویه قابل کنترل باشد. بدین منظور مطلوب است تعدادی حرارت سنج و رطوبت سنج در نقاط مختلف اتاق پرورش نصب گردد. بستر پرورش کرم جوان معروف به سینی پرورش، می‌تواند ازجنس چوب یا فلز و در ابعاد مختلف تهیه شود که بسته به حجم پرورش و سطح بستر مورد نیاز و در مقاطع مختلف و متناسب با میزان رشد کرم مورد استفاده قرار می‌گیرد.

 برگ توت در تغذیه و تامین سلامتی کرمهای جوان، بسیار موثر است، بنابراین لازم است در انتخاب نوع برگ و برداشت به موقع آنها دقت لازم به عمل آید. ضروری است برگهای مورد استفاده برای دوره کرم جوان لطیف، تازه و پرآب و سرشار از مواد مغذی باشد. برای پرورش کرم جوان برگهای قسمت انتهای شاخه ها (غیر از غنچه ها) استفاده می‌شوند و بهتر است برای سن اول از اولین تا سومین برگ، برای سن دوم از اولین تا پنجمین برگ و برای سن سوم از اولین تا هفتمین برگ، برداشت شود. باید توجه داشت که اولین برگ راس شاخه، برگی است که از همه برگهای انتهایی شاخه بزرگتر باشد. بنابراین نباید از برگهایی که به صورت جوانه بوده و هنوز کاملاً باز نشده است استفاده نمود. بهترین وسیله برای حمل برگ از محل چیدن تا اتاق پرورش سبدهای پلاستیکی بزرگ است که مانع فشردگی برگها و آسیب به آنها می‌شود. برگ مورد تغذیه کرمهای جوان باید خرد شود. اندازه این برشها در سنین 1، 2 و 3 کرم با توجه به قدرت کرم برای جویدن برگ انتخاب شده و ضروری است که این اندازه ها رعایت شوند. برای خرد کردن برگ می توان از کارد تیز آشپزخانه و یک صفحه چوبی استفاده نمود. برای اینکه برگها هنگام برش له نشود بهتر است دقت بیشتری در برشها به عمل آید. چون برگ مورد تغذیه سنین 1 و 2 و 3 خرد می‌شود و این گونه برگها قدرت نگهداری رطوبت خود را در اثر برش از دست می‌دهند لازم است به منظور حفظ رطوبت آنها و جلوگیری از پژمردگی، پس از اتمام برگدهی روی بستر با استفاده از کاغذ پارافینی (مومی) پوشانیده گردد. به دلیل حساسیت کرم های جوان به عوامل بیماریزا و به منظور پیشگیری از شیوع بیماری، مطلوب است ضدعفونی بدن لاروها هر صبح و یا حداق یک روز در میان بویژه پس از پوست اندازی کرمها در ابتدای هر سن، پیش از عملیات برگدهی به وسیله پودر ضدعفونی کننده انجام گیرد. لازم به تذکر است که در زمان خواب کرمها از ضدعفونی بدن آنها اکیدا خودداری گردد.

پرورش کرم ابریشم بالغ

 به سنین 4 و 5 دوره زندگی کرم ابریشم، کرم بالغ گفته می‌شود. با توجه به بزرگ شدن جثه و اندازه کرمها بالطبع نیاز به سطوح وسیعتر برای ادامه عملیات پرورش، بهتر است پس از پایان پرورش کرم جوان، لاروهای ابتدای سن چهارم به سالن کرم بالغ منتقل شوند. مناسبترین سالنها یا تلنبارهای پرورش کرم بالغ، تلنبارهای نیمه صنعتی هستند. در این نوع تلنبارها، بسترهای پرورشی به صورت دو یا سه طبقه در طول سالن و به عرض 5/1 متر ساخته می‌شوند. اسکلت بسترها می‌تواند از آهن یا چوب انتخاب شده و کف بسترها هم بوسیله توری فلزی پوشانده می‌شود. مزیت این روش این است که می‌توان از فضای داخل سالن برای افزایش سطح بستر استفاده نمود. برای اینکه امکان کار کردن در داخل طبقات فراهم شود بهتر است ارتفاع اولین طبقه از سطح زمین را 20 سانتی متر، فاصله طبقه اول از طبقه دوم را 80 سانتی متر و فاصله طبقه دوم با سوم را 50 سانتیمتر در نظر گرفت. همچنین می‌توان از سالنهای مزبور در فصول غیر از پرورش نیز استفاده کرد. به علت حساسیت کرمهای بالغ به شرایط نامناسب تهویه، حرارت و رطوبت زیاد، رعایت میزان حرارت و رطوبت مندرج در جدول الگویی پرورش کرم بالغ و تهویه به موقع سالن به میزان قابل توجه ای در سلامت کرمها و افزایش محصول موثرخواهد بود. برگهای آبدار و تازه رشد کرده برای تغذیه کرم بالغ مناسب نمی باشند. بنابراین لازم است از برگ شاخه های پایین تر درخت که رشد کافی کرده اند استفاده نمود. ضمن اینکه در این دوره نیازی به خرد کردن برگ نبوده و می‌توان برگ را همراه با شاخه روی بستر کرم قرار داد. به منظور پیشگیری از فشردگی برگها روی بستر، تغذیه مطلوبتر کرمها و تهویه مناسب، توصیه می شود شاخه ها را یکی در میان و به صورت سر و ته روی بستر گذاشته شود، بهتر است در دفعات بعدی برگدهی جهت قرار دادن شاخه ها عکس دفعه قبل باشد تا با ایجاد شبکه اهداف مذکور تامین گردد.

تغذیه کرم ابریشم

 از تغذیه کرمها با برگهای خیس، باران خورده، شبنم دار، خاک آلوده، پژمرده و خشبی باید قویا خودداری گردد. باید مطمئن بود که هنگام برداشت برگ، درختان میوه مجاور این درختان سمپاشی نشده باشند زیرا در صورت انجام سمپاشی، احتمال اینکه ذرات سم بوسیله باد روی برگ درختان توت نیز منتقل شده باشد، وجود دارد. تغذیه کرمها با برگهای آلوده به سم موجب نابودی آنها می‌شود. بنابراین در صورت مشکوک بودن میتوان ابتدا تعداد کمی از کرمها را در محل جداگانه ای بوسیله برگ چیده شده مشکوک تغذیه نمود. چنانچه برگها آلوده به سم باشند کمتر از 2 ساعت پس از تغذیه، کرمها بی تاب شده، سر خود را به اطراف حرکت داده و مایع سبز رنگی از دهان آنها خارج می‌شود. در این حالت باید کلیه برگهای آلوده و کرمهای مسموم شده را از محیط پرورش دور ساخت. لازم است برداشت برگ، صبح زود و یا عصر هر روز انجام شود و از برداشت آن در زمان آفتاب شدید اجتناب گردد زیرا برداشت برگ در این زمان باعث خشکیدگی برگها شده و افزایش گرمای برگها موجب تخمیر و ترشیدگی آنها میگردد.

مطلوب است عملیات برداشت برگ طوری انجام شود که همیشه به اندازه یک وعده برگ برای تغذیه کرمها ( به ویژه برای سنین 4 و 5 ) ذخیره شده باشد. به گونه ای که برگهای چیده شده درعصرها برای اولین وهله برگ دهی روز بعد و برگ چیده شده صبح برای وهله های دیگر برگ دهی روزانه استفاده گردد. اتاق ذخیره باید محلی خنک و تاریک بوده و قابلیت تهویه را نیز داشته باشد. ضمناً به منظور حفظ رطوبت برگها، پس از پهن کردن آنها بهتر است روی برگ بوسیله پارچه تمیز نمداری پوشانیده شود. ضروری است برگ دهی چه به صورت خرد شده در سنین کرم جوان و چه به صورت برگ کامل همراه با شاخه در دوره بالغ، به صورت یکنواخت در بستر کرم انجام شود تا کلیه کرمها از میزان کافی برگ برخوردار شده و ضمن تغذیه لازم به طور هماهنگ رشد نمایند.

افزایش سطح بستر و یکنواخت کردن کرمها در بستر

 همراه با تغذیه و افزایش سن لاروها جثه آنها بزرگتر شده و نیاز به سطح بستر بیشتری دارند. لذا به طوری که در جداول الگویی نیز منعکس گردیده در مواقع لزوم باید به گسترش سطح بستر آنها اقدام نمود. افزایش به موقع سطح بستر پرورش و فراهم کردن بستر مناسب تاثیر بسیار زیادی بر کمیت و کیفیت محصول تولیدی داشته و در پیشگیری از شیوع بیماریهای مختلف به خصوص بیماری گراسری مؤثر می‌باشد. عمل گسترش بستر قبل از هر خواب تا دو برابر سطح اولیه و پس از پوست اندازی به اندازه مورد نیاز ضروری است. نکته ای که لازم است مورد توجه قرار گیرد آن است که در تمامی مراحل پرورش اعم از تغذیه و گسترش بستر از تراکم کرمها در یک نقطه اجتناب کرده و سعی شود کرمها به طور یکنواخت در سطح بستر پراکنده شوند. ضروری است به منظور جلوگیری از وارد آمدن هرگونه صدمه به لاروها، جابجایی آنها در سنین جوانی به وسیله دست انجام نشده و از وسایلی مانند پر مرغ استفاده گردد.

مرحله خواب کرم ابریشم

کرمهای ابریشم در فاصله سنین یک تا پنج، دارای چهار مرحله پوست اندازی هستند که به هر مرحله پوست اندازی اصطلاحا خواب کرم گفته می‌شود. علائم پوست اندازی عبارتند از: کاهش تغذیه، کاهش تحرک، متورم شدن ناحیه سینه ای، چسبیدن روی یک نقطه در روی بستر پرورش، قرار گرفتن لارو با حالت زاویه دار و شفاف شدن پوست لارو.

ترکیبات مناسب برای ضدعفونی بستر کرم ابریشم

محلول 1درصد کلر: زمان استفاده از این محلول یک روز قبل از شروع پرورش و یا تفریخ است. محلول شامل 20 گرم کلر تجارتی و یک لیتر آب میباشد. در تلمبارهای سنتی این محلول کاربرد راحت تری دارد.

محلول 2 درصد فرمالین: زمان استفاده از این محلول 4 روز قبل از شروع عملیات پرورش و یا تفریخ است. محلول شامل یک لیتر فرمالین (37 درصد) و 17 لیتر آب میباشد. برای تاثیر بهتر این محلول لازم است که محیط گرم بوده (20 تا 25 درجه سانتی گراد) و کلیه منافذ ورود و خروج هوا گرفته شود. 48 ساعت قبل از شروع عملیات، کلیه دربها و پنجره ها را باز نموده تا گاز حاصل از محیط خارج شود. از این محلول برای هر متر مربع به میزان یک لیتر استفاده می شود.

پودر کلر و آهک: این پودر به صورت روزانه در محل ورودیهای سالن پرورشی استفاده میشود و مخلوط شامل 950 گرم آهک کشته و 50 گرم کلر است. به دلیل فراوانی میکروارگانیسم های بیماری زا در کرم ابریشم و احتمال ابتلاء به بیماریهای مختلف، باید در ضدعفونی کردن بستر پرورش و رعایت نکات بهداشتی محیط پرورش دقت فراوانی نمود. برای ضد عفونی می توان از پودرهای ضدعفونی کننده معرفی شده (95 درصد پارافرمالدئید و 5 درصد آهک) استفاده نمود. پودر را در پارچه نازکی ریخته و با تکان دادن پارچه محتوی پودر روی کرمها، عمل ضدعفونی را انجام داد. عمل ضدعفونی صبحها و قبل از پوست اندازی کرمها و قبل از اولین برگ دهی انجام می شود. البته در صورت اشاعه بیماری باید دفعات ضدعفونی افزایش یابد. معمولاً پس از هر وعده تغذیه کرمها، مقادیری ضایعات تغذیه در راهروهای تلنبار و حواشی بستر ریخته می‌شود که باید بلافاصله بدون ایجاد گرد و غبار نسبت به جاروی محیط پرورش و خارج کردن ضایعات اقدام و در صورت امکان با استفاده از محلول کلر یا دیگر مواد ضدعفونی کننده، ضدعفونی شوند. ضمن اینکه هنگام ورود به داخل تلنبار باید کفشها تعویض شوند به همین دلیل وجود تعدادی دمپایی در داخل محیط پرورش برای تعویض کفشها ضروری است. این اعمال موجبات ورود عوامل بیماریزا به داخل محیط پرورش را کاهش داده و از ابتلاء کرمها به بیماریها جلوگیری به عمل می آورد.